به یاد مادرم در تورنتو،

در روزهای اول که خبر درگذشت مادرم در فضای مجازی منتشر شد و بسیاری، مهربانانه پژواک این خبر را گستراندند، به این نکته فکر می کردم که چگونه مادرم را به یاد می آورم؟ مادرم توسط دوستان و همسایگان و اقوام و آشنایانش چگونه به یاد آورده می شوند؟ فعالین سیاسی و مدنی و خلاصه آنان که از نزدیک با او آشنا نبودند، چگونه او را به یاد  خواهند آورد؟  

با خواهران و برادرم که در این باره صحبت می کردیم، این پیچیدگی را با تمام وجودمان حس می کردیم. در فضای مجازی و پیام هائی که در محافل مختلف نقل می شدند، مادر با بیان های متفاوت نمادی از صبر، استقامت و عشق به زندگی معرفی می شدند. بسیاری به این نکته اشاره می کردند که مادر در تمام این سالها، سکوت نکرده بودند و هر گاه که فرصتی پیش آمده بود پیگیر ظلمی که بر او و فرزندالنش روا داشته بودند، بود.  

مادر در روزهای سیاه دهه شصت و دهه هفتاد، در آن روزهای تنهائی که علاوه بر فرزندان و اندک بستگان، تنها مادر پنجه شاهی و شیرین و یاسمن و برخی از دوستان هم درد، به او و پدرم سر می زدند، کمتر لب به شکوه گشود. زندگی را حتی پس از اعدام ناعادلانه فرزندانش با تلخ کامی، اما با علاقه دنبال می کرد. مادر در بدترین شرایط نیز انگیزه کافی برای زندگی کردن داشت.  

از همان روز فوت مادر، یا بهتر است بگویم از زمانی که مادر در بستری بیماریی افتاده بود که امید برخاستن از آن هر لحظه کاهش می یافت، با خودم کلنجار می رفتم که آیا باید برای مادرم مراسمی در تورنتو بگذارم؟ برای چه؟ چگونه از او یاد کنم؟ آیا باید مراسم را در یکی از مساجد تورنتو برگزار کنم؟ یا سالنی اجاره کرده و مراسم را با قرائت قران آغاز نموده، چنانچه مادرم دوست می داشتند.

دوست داشتم مادرم را چنان که بود و من او را دوست می داشتم بزرگ بدارم. همان زنی که همه فرزندانش را با عقاید مختلف شبهای ماه رمضان کنار سفره افطار گرد هم می آورد. همان زنی که زمانی که فرزندانش نیاز به کمک داشتند، بی تردید همراه آنان می شد. زمانی نیز که فرزندانش اسیر بودند، هرگز از فرزندان دیگرش نخواست که به همراه او به پشت دیوارهای زندان و یا برای ملاقات بیایند. آنرا به اختیار آنان گذاشته بود و به این انتخاب احترام می گذاشت (هر چند شاید در دلش چیز دیگری را آرزو می کرد).

مادر حتی وقتی که می خواست برای دیدار فرزندانش به خانه های مخفی برود سجاده اش را بر می داشت و عازم می شد. یا وقتی که راهی قم می شد که در جستجوی فرزندانش، به همراه دیگر مادران، به خانه منتظری بروند، سجاده اش و اندک خوراکی بر می داشت و عازم می شد. مادر را از سجاده اش جدا نمی دیدی. برایم عکس مادر بر سجاده، یکی از زیباترین و گویا ترین عکس های اوست.  

نگران بودم که به عادت همیشگی چهره ای کلیشه شده از مادرم ارائه و بخش مهمی از وجود مادر نادیده گرفته شود. به گمان من، از یک جنبه، اهمیت مادران و خانواده های خاوران در این بوده و هست که علیرغم تفاوت های فاحش ایدئولویک، سیاسی، اجتماعی، طبقانی و به ویژه خصوصیات فردی، اموخته بودند که یکدیگر را کمابیش همانگونه که هستند بپذیرند و کسی را به دلیل این تفاوتها حذف نکنند.

از فرم بیزار بوده ام. بیزار بوده ام که عزیزانم را مطابق با فرم های دولتی و یا حزبی به یاد بیاورم. فرم هائی که متن نوشته شده ای است با جاهائی که نقطه چین شده اند. آنگاه هر کدام از کشته گان و درگذشته گان مان چون دیگری می شوند. نگران بودم که مبادا با مادر نیز چنین کنند. در آن صورت دیگر زیاد تفاوتی ندارد که در مورد کدام مادر، همسر و خواهر سخن بگوئیم و آنان را به خاطر بیاوریم. شخصیتهای آنان رنگ می بازند.

روزی که مادر را به خاک می سپردند، از طریق موبایل، به همراه لیلی، بهاره (حضور بهاره- دختر خواهرم- در کنار ما در آن یکی دو روز نعمتی بود) و نیما، به مراسم خاکسپاری گوش می دادیم: نگران بودیم که مبادا اتفاقی بیافتد. مبادا ماموران مداخله کنند، مبادا "دوستان" و "رفقا" این نکته را فراموش کنند که فرزندانش دوست دارند مادر را یکجانبه نبینند و مادر را چنان که بود به یاد آورند.

مطمئن بودم که مادر دوست داشت در روز خاکسپاری اش قران و فاتحه خوانده شود. آرزو می کردم که "اندازه" نگاه داشته شود. از همین رو بود که وقتی خواهرم سرود برخی از دوستان را قطع کرد و گفت که "مادر من زنی مسلمان بودند و حمد بخوانید"، بر این بی توجهی "دوستان" و "رفقا" تاسف خوردم.

در همین گیر و دار بود که دوستی تماس گرفتند که قصد دارند مراسمی را برای مادر برگزار کنند. از اینکه کسانی هستند که ظلمی که به مادرم روا داشته شده را به رسمیت می شناسند و به ویژه تلاش او به همراه دیگر مادران و خانواده های خاوران برای حقیقت و عدالت را ارج می گذارند، خوشحال بودم. به ایشان گفتم که دارم در مورد برگزاری یک مراسم در تورنتو فکر می کنم. خواهش کردم که منتظر بمانند، چرا که احتمالا برگزاری بیش از یک مراسم در تورنتو مناسب نباشد. اما دوستان تصمیم خود را گرفته بودند.

متعاقب این گفتگو، متن زیر را به همراه لیلی و نیما در روز یکشنبه 20 دیماه ( 10 ژانویه) نوشته و در صفحه فیس بوک خود قرار دادم ولی به دلایلی که از حوصله این نوشته خارج است آنرا عمومی نکردم:

دوستان گرامی، تصمیم گرفته ایم که از برگزاری هر گونه مراسم یادبودی در سوگ از دست دادن مادر (بزرگ) عزیزمان، خانم ام البنین-نیره- جلالی مهاجر، که در 13 دیماه 1394 در تهران درگذشتند، پرهیز و هزینه های مربوط به چنین مراسمی را به یکی از نهادهای حامی حقوق بشر اهدا کنیم.
امیدوار هستیم که در فرصتی مناسب و در همراهی با دیگر بازماندگان قربانیان جنایت های دولتی، فعالین حقوق بشر و فعالین سیاسی و اجتماعی در مورد برگزاری مراسمی مناسب در بزرگداشت "مادران و خانواده های خاوران" که مادران ما: ام البنین جلالی مهاجر (مادر بهکیش) و ناجیه پیوندی (مادر پناهی)؛ به آن جمع تعلق داشتند، تصمیم گرفته شود.
با تشکر فراوان از همراهی و پیامهای تسلیت همه دوستان
لیلی، جعفر و نیما

جعفر بهکیش

7 بهمن 1394 (27 ژانویه 2016)